SEDİR TÜRLERİNİN TÜRKİYEDEKİ YAYILIŞI

“Toros Sediri

Lübnan ve Suriye’de küçük kalıntılar şeklinde, ülkemizde ise Anadolu’da Toros ve Amanos dağları, Kelkit vadisi Erbaa ve Niksar, Afyon-Sultandağı ve Emirdağ-Y.Çaykışla vadisinde doğal yayılış gösteren Lübnan Sediri (Cedrus libani A.Rich.) en geniş yayılışını ülkemizin Toros dağlarında yapar.

Sedirin Toros dağlarındaki dikey yayılışı genel olarak 800-2100 m. yükseltiler arasında olup 2200 m. ye çıkarak ağaç sınırını oluşturur. Bunun yanında Bolkar dağları-Aydos dağında 2400 m. yükseltiye çıkabilmektedir.

         Antakya-Hassa Yoluklar ile Söğüt köyleri arasında 600-650 m. ye, gruplar halinde 530 m. ye, bireysel olarak da 470 m. ye, Fethiye dolaylarında ise 375 m. ye kadar indiği yerler de vardır.

         Sedir yayılış alanlarında düzenli kuruluşta meşcereler bulunmakla birlikte, genelde toprak koşulları ve tahribatlar sonucunda oluşan düzensiz kuruluşta  meşcereler  egemendir. Antalya - Burdur’un batısında genellikle saf sedir ormanları bulunurken, Torosların diğer bölümlerinde sedirin karaçam, kızılçam, Toros göknarı, meşe ve ardıç, Amanoslarda çok sınırlı alanlarda Doğu kayını, Tokat-Erbaa’da ise sarıçam, meşe ve Doğu kayını ile karışık meşcereleri bulunur.

Ülkemizde yayılışının büyük kısmını Toroslar üzerinde yapan, odununun teknolojik özellikleri (dayanıklılığı, rengi, kokusu vb.) nedeniyle çok eski çağlardan beri tanınan ve bu yüzden büyük tahribata uğrayan sedir ormanlarımızın hemen hemen yarısı bozuk(243.193ha) yapıdadır.

 

BOTANİK ÖZELLİKLERİ

Toros Sediri (Cedrus libani) kalın dallı, dolgun gövdeli , güzel  ve  görkemli görünümlü, uzun  ömürlü , hoş kokulu ve kolay   işlenebilen  dayanıklı  odunu olan bir  orman  ağacıdır.

         2000 yaşına kadar yaşayabilmekte , 40  m. boy ve yaklaşık 2,5 m. çapa ulaşabilmektedir.

Genç fertlerde, yukarı doğru yönelmiş olan dallar ve piramidal tepeye sahiptir. Yaşlı  fertlerde dallar gövde ile 90 derecelik  açı  yapacak  biçimde  yatay durumdadır, tepe yayvanlaşarak şemsiye şeklini alır.

Genellikle, sık meşcerelerde gövdeler düzgün, az  dallı veya dalsız ve dolgundur, dikine büyür ve azman yapmaz.

Kabuk gençlikte düzgün, yeşilimtrak kül renginde olup, sonraları ağaç yaşlandıkça  boyuna çatlaklı,  pullu bir yapıya, rengi de  siyahımtrak  kül rengine döner.

Sedirler, gençlikten itibaren derine giden kök ve ona bağlı ikinci derecede köklerle, kazık kök sistemi meydana getirirler. Kökler özellikle kalker topraklar üzerinde, kalker  yarık ve çatlaklarından faydalanarak, oldukça derin tabakalara girer. Ancak sığ topraklarda kazık kök sistemi sekteye uğrayabilir.

          Literatürde sedir, bazı bilim adamları tarafından yarı ışık ağacı, bazı bilim adamları  tarafından  da  ışık  ağacı  olarak nitelendirilmektedir. Sedir gençlikte, hatta  sıklık  ve  sırıklık  çağında  gölgeye dayanabilmektedir. Başlangıçta,siper altında  yaşayan  fertler , deforme  olmadan   gelişmelerini  sürdürebilmektedir. Ancak, tepe sürgünleri, üstteki yaşlı ağaç dallarına temas ettikten sonra, tepeleri bozulmaktadır.  Gölgede   gelişimini   sürdürebilen   sedir   gençlikleri, siperin kaldırılmasından sonra  büyümelerine devam etmektedir.  İyi korunduğu zaman, açık  alan  şartlarında   da  hiçbir  siper  etkisi  olmadan   yaşam   ve   gelişimini sürdürebilmektedir. Bu  özellikleri nedeni  ile  sedir, hem siper  altında, hem de açık  alanda , ekim  yoluyla  gençleştirilebilen  bir  türdür. Siper  altında  gelen gençliğin üzerinden 4-5 yıl sonra siperin kaldırılmasıyla gelişme ve büyüme daha da hızlanmaktadır.

EKOLOJİSİ

Sedirin sıcaklık isteği yüksek değildir. Donlara dayanıklıdır. Akdeniz iklimi ile karasal iklimin Akdeniz iklimi etkisinde kalan kesimlerinde yayılış gösterir. Yaz kuraklığına ve yüksek sıcaklığa dayanıklıdır.

         Yayılış alanlarında Yıllık yağış miktarı 600 mm  ile 1200 mm arasında değişmektedir.

         Yayılış alanlarında yıllık ortalama bağıl nem vejetasyon döneminde %40-60 arasındadır.

Tortul (kireç taşı, marn, konglomera), volkanik (serpantin, peridotit, bazalt) ve metamorfik (gnays, mikaşist,kil şisti ) gibi çok farklı ana kayalar üzerinde yetişebilmektedir.

         Yayılışının büyük bir çoğunluğunu jeolojik yapısı kalker olan alanlarda yapmaktadır.

         Toprak yönünden kanaatkardır. Eğimin fazla olduğu, fizyolojik derinliğin fazla olduğu kırıklı arazi yapısında da çok iyi gelişme göstermektedir.

Sedir, Pinaceae familyasının diğer cinslerindeki gibi, bir cinsli, bir evciklidir. Döllenme rüzgarla olur (anemogam). Erkek çiçekler sarı renkli olup, kozalakçık halindedir.  Kısa  sürgünler  üzerinde, dik durur. Erkek çiçekler Temmuz ayında görülmeye başlar ve  Ağustos ayında daha belirgin duruma gelerek 3-5 cm. ye ulaşır.

TOHUM ÖZELLİKLERİ:

Dişi çiçekler en erken Eylül ayında görülür. Tozlaşma yükseltiye bağlı olarak Eylül ayında başlar ve Ekim ayının ilk yarısında polen dağılımı en yüksek düzeye ulaşır. Tozlaşma sonbaharda meydana gelir. Dişi çiçekler ertesi yılın Mart ayına kadar çok az bir gelişme gösterir. Döllenme ilkbaharda olur. Kozalaklar  Mayıs - Haziran veya Temmuz aylarında  hızlı  bir gelişmeyle  normal kozalak boyuna ulaşır. Sedir kozalaklarının karpelleri çiçeklenmeden yaklaşık 25-26 ay sonra Ekim ayında gevşeyip açılmaya ve Kasım ayı sonu ile  Aralık ayı  içinde  dökülmeye  başlar. Yani sedir kozalağı 26 ayda olgunlaşır. Olgunlaşma zamanı  Eylül-Ekim ayıdır.    Tohum dökme zamanı ise Ekim ayında başlar, Ocak ayı  sonuna  kadar  sürer.  Sedir  ağaçları  üzerinde tohum dökümü dönemi içinde, dişi çiçekler, bir yıllık ve iki yıllık kozalaklar bulunabilir.

Toros Sedirinde bol tohum yılları genel olarak 2-3 yılda bir oluşur. Fakat yetişme ortamına   ve  iklim  durumuna  bağlı  olarak  bu süre 5-6 yıla da çıkabilir. Bol tohum yılları yöreden yöreye, hatta yakın mesafelerde bile değişiklik gösterebilir.

         Sedir  yayılış  alanlarında  genel  olarak Ekim  ayında  başlayan  yağmurlarla birlikte, olgunlaşmış kozalaklar açılma periyoduna gireceğinden sürekli izlenmeli, karpellerin  açılarak  tohumların   dökülmeye   başlamasından  önce   kozalaklar toplanmalıdır.  Yapılan  araştırmalardan elde edilen sonuçlara göre, kozalakların en  uygun  toplama  zamanı   Kasım  ayına   rastlamaktadır . Yağmurların  erken başlaması  ve  bol  olmasıyla , bu  zamanı Eylül ayı ortalarından başlatarak öne almak gereklidir.